रचन: आदि शङ्कराचार्य

racana: ādi śaṅkarācārya

प्रथम भागः – आनन्द लहरि

prathama bhāgaḥ – ānanda lahari

भुमौस्खलित पादानाम् भूमिरेवा वलम्बनम् ।

त्वयी जाता पराधानाम् त्वमेव शरणम् शिवे ॥

bhumauskhalita pādānām bhūmirevā valambanam |

tvayī jātā parādhānām tvameva śaraṇam śive ||

शिवः शक्त्या युक्तो यदि भवति शक्तः प्रभवितुं

न चेदेवं देवो न खलु कुशलः स्पन्दितुमपि।

अतस्त्वाम् आराध्यां हरि-हर-विरिन्चादिभि रपि

प्रणन्तुं स्तोतुं वा कथ-मक्र्त पुण्यः प्रभवति॥ १ ॥

śivaḥ śaktyā yukto yadi bhavati śaktaḥ prabhavituṃ

na cedevaṃ devo na khalu kuśalaḥ spanditumapi|

atastvām ārādhyāṃ hari-hara-virincādibhi rapi

praṇantuṃ stotuṃ vā katha-makrta puṇyaḥ prabhavati|| 1 ||

तनीयांसुं पांसुं तव चरण पङ्केरुह-भवं

विरिञ्चिः सञ्चिन्वन् विरचयति लोका-नविकलम् ।

वहत्येनं शौरिः कथमपि सहस्रेण शिरसां

हरः सङ्क्षुद्-यैनं भजति भसितोद्धूल नविधिम्॥ २ ॥

tanīyāṃsuṃ pāṃsuṃ tava caraṇa paṅkeruha-bhavaṃ

viriñciḥ sañcinvan viracayati lokā-navikalam |

vahatyenaṃ śauriḥ kathamapi sahasreṇa śirasāṃ

haraḥ saṅkṣud-yainaṃ bhajati bhasitoddhūla navidhim|| 2 ||

अविद्याना-मन्त-स्तिमिर-मिहिर द्वीपनगरी

जडानां चैतन्य-स्तबक मकरन्द श्रुतिझरी ।

दरिद्राणां चिन्तामणि गुणनिका जन्मजलधौ

निमग्नानां दंष्ट्रा मुररिपु वराहस्य भवति॥ ३ ॥

avidyānā-manta-stimira-mihira dvīpanagarī

jaḍānāṃ caitanya-stabaka makaranda śrutijharī |

daridrāṇāṃ cintāmaṇi guṇanikā janmajaladhau

nimagnānāṃ daṃṣṭrā muraripu varāhasya bhavati|| 3 ||

त्वदन्यः पाणिभया-मभयवरदो दैवतगणः

त्वमेका नैवासि प्रकटित-वरभीत्यभिनया ।

भयात् त्रातुं दातुं फलमपि च वांछासमधिकं

शरण्ये लोकानां तव हि चरणावेव निपुणौ ॥ ४ ॥

tvadanyaḥ pāṇibhayā-mabhayavarado daivatagaṇaḥ

tvamekā naivāsi prakaṭita-varabhītyabhinayā |

bhayāt trātuṃ dātuṃ phalamapi ca vāṃchāsamadhikaṃ

śaraṇye lokānāṃ tava hi caraṇāveva nipuṇau || 4 ||

हरिस्त्वामारध्य प्रणत-जन-सौभाग्य-जननीं

पुरा नारी भूत्वा पुररिपुमपि क्षोभ मनयत् ।

स्मरो‌ऽपि त्वां नत्वा रतिनयन-लेह्येन वपुषा

मुनीनामप्यन्तः प्रभवति हि मोहाय महताम् ॥ ५ ॥

haristvāmāradhya praṇata-jana-saubhāgya-jananīṃ

purā nārī bhūtvā puraripumapi kṣobha manayat |

smaro‌'pi tvāṃ natvā ratinayana-lehyena vapuṣā

munīnāmapyantaḥ prabhavati hi mohāya mahatām || 5 ||

धनुः पौष्पं मौर्वी मधुकरमयी पञ्च विशिखाः

वसन्तः सामन्तो मलयमरु-दायोधन-रथः ।

तथाप्येकः सर्वं हिमगिरिसुते कामपि कृपां

अपाङ्गात्ते लब्ध्वा जगदिद-मनङ्गो विजयते ॥ ६ ॥

dhanuḥ pauṣpaṃ maurvī madhukaramayī pañca viśikhāḥ

vasantaḥ sāmanto malayamaru-dāyodhana-rathaḥ |

tathāpyekaḥ sarvaṃ himagirisute kāmapi kṛpāṃ

apāṅgātte labdhvā jagadida-manaṅgo vijayate || 6 ||

क्वणत्काञ्ची-दामा करि कलभ कुम्भ-स्तननता

परिक्षीणा मध्ये परिणत शरच्चन्द्र-वदना ।

धनुर्बाणान् पाशं सृणिमपि दधाना करतलैः

पुरस्ता दास्तां नः पुरमथितु राहो-पुरुषिका ॥ ७ ॥

kvaṇatkāñcī-dāmā kari kalabha kumbha-stananatā

parikṣīṇā madhye pariṇata śaraccandra-vadanā |

dhanurbāṇān pāśaṃ sṛṇimapi dadhānā karatalaiḥ

purastā dāstāṃ naḥ puramathitu rāho-puruṣikā || 7 ||

सुधासिन्धोर्मध्ये सुरविट-पिवाटी-परिवृते

मणिद्वीपे नीपो-पवनवति चिन्तामणि गृहे ।

शिवकारे मञ्चे परमशिव-पर्यङ्क निलयाम्

भजन्ति त्वां धन्याः कतिचन चिदानन्द-लहरीम् ॥ ८ ॥

sudhāsindhormadhye suraviṭa-pivāṭī-parivṛte

maṇidvīpe nīpo-pavanavati cintāmaṇi gṛhe |

śivakāre mañce paramaśiva-paryaṅka nilayām

bhajanti tvāṃ dhanyāḥ katicana cidānanda-laharīm || 8 ||

महीं मूलाधारे कमपि मणिपूरे हुतवहं

स्थितं स्वधिष्टाने हृदि मरुत-माकाश-मुपरि ।

मनो‌ऽपि भ्रूमध्ये सकलमपि भित्वा कुलपथं

सहस्रारे पद्मे स हरहसि पत्या विहरसे ॥ ९ ॥

mahīṃ mūlādhāre kamapi maṇipūre hutavahaṃ

sthitaṃ svadhiṣṭāne hṛdi maruta-mākāśa-mupari |

mano‌'pi bhrūmadhye sakalamapi bhitvā kulapathaṃ

sahasrāre padme sa harahasi patyā viharase || 9 ||

सुधाधारासारै-श्चरणयुगलान्त-र्विगलितैः

प्रपञ्चं सिन्ञ्न्ती पुनरपि रसाम्नाय-महसः।

अवाप्य स्वां भूमिं भुजगनिभ-मध्युष्ट-वलयं

स्वमात्मानं कृत्वा स्वपिषि कुलकुण्डे कुहरिणि ॥ १० ॥

sudhādhārāsārai-ścaraṇayugalānta-rvigalitaiḥ

prapañcaṃ sinñntī punarapi rasāmnāya-mahasaḥ|

avāpya svāṃ bhūmiṃ bhujaganibha-madhyuṣṭa-valayaṃ

svamātmānaṃ kṛtvā svapiṣi kulakuṇḍe kuhariṇi || 10 ||

चतुर्भिः श्रीकण्ठैः शिवयुवतिभिः पञ्चभिपि

प्रभिन्नाभिः शम्भोर्नवभिरपि मूलप्रकृतिभिः ।

चतुश्चत्वारिंशद्-वसुदल-कलाश्च्-त्रिवलय-

त्रिरेखभिः सार्धं तव शरणकोणाः परिणताः ॥ ११ ॥

caturbhiḥ śrīkaṇṭhaiḥ śivayuvatibhiḥ pañcabhipi

prabhinnābhiḥ śambhornavabhirapi mūlaprakṛtibhiḥ |

catuścatvāriṃśad-vasudala-kalāśc-trivalaya-

trirekhabhiḥ sārdhaṃ tava śaraṇakoṇāḥ pariṇatāḥ || 11 ||

त्वदीयं सौन्दर्यं तुहिनगिरिकन्ये तुलयितुं

कवीन्द्राः कल्पन्ते कथमपि विरिञ्चि-प्रभृतयः ।

यदालोकौत्सुक्या-दमरललना यान्ति मनसा

तपोभिर्दुष्प्रापामपि गिरिश-सायुज्य-पदवीम् ॥ १२ ॥

tvadīyaṃ saundaryaṃ tuhinagirikanye tulayituṃ

kavīndrāḥ kalpante kathamapi viriñci-prabhṛtayaḥ |

yadālokautsukyā-damaralalanā yānti manasā

tapobhirduṣprāpāmapi giriśa-sāyujya-padavīm || 12 ||

नरं वर्षीयांसं नयनविरसं नर्मसु जडं

तवापाङ्गालोके पतित-मनुधावन्ति शतशः ।

गलद्वेणीबन्धाः कुचकलश-विस्त्रिस्त-सिचया

हटात् त्रुट्यत्काञ्यो विगलित-दुकूला युवतयः ॥ १३ ॥

naraṃ varṣīyāṃsaṃ nayanavirasaṃ narmasu jaḍaṃ

tavāpāṅgāloke patita-manudhāvanti śataśaḥ |

galadveṇībandhāḥ kucakalaśa-vistrista-sicayā

haṭāt truṭyatkāñyo vigalita-dukūlā yuvatayaḥ || 13 ||

क्षितौ षट्पञ्चाशद्-द्विसमधिक-पञ्चाश-दुदके

हुतशे द्वाषष्टि-श्चतुरधिक-पञ्चाश-दनिले ।

दिवि द्विः षट् त्रिंशन् मनसि च चतुःषष्टिरिति ये

मयूखा-स्तेषा-मप्युपरि तव पादाम्बुज-युगम् ॥ १४ ॥

kṣitau ṣaṭpañcāśad-dvisamadhika-pañcāśa-dudake

hutaśe dvāṣaṣṭi-ścaturadhika-pañcāśa-danile |

divi dviḥ ṣaṭ triṃśan manasi ca catuḥṣaṣṭiriti ye

mayūkhā-steṣā-mapyupari tava pādāmbuja-yugam || 14 ||

शरज्ज्योत्स्ना शुद्धां शशियुत-जटाजूट-मकुटां

वर-त्रास-त्राण-स्फटिकघुटिका-पुस्तक-कराम् ।

सकृन्न त्वा नत्वा कथमिव सतां सन्निदधते

मधु-क्षीर-द्राक्षा-मधुरिम-धुरीणाः फणितयः ॥ १५ ॥

śarajjyotsnā śuddhāṃ śaśiyuta-jaṭājūṭa-makuṭāṃ

vara-trāsa-trāṇa-sphaṭikaghuṭikā-pustaka-karām |

sakṛnna tvā natvā kathamiva satāṃ sannidadhate

madhu-kṣīra-drākṣā-madhurima-dhurīṇāḥ phaṇitayaḥ || 15 ||

कवीन्द्राणां चेतः कमलवन-बालातप-रुचिं

भजन्ते ये सन्तः कतिचिदरुणामेव भवतीम् ।

विरिञ्चि-प्रेयस्या-स्तरुणतर-श्रृङ्गर लहरी-

गभीराभि-र्वाग्भिः र्विदधति सतां रञ्जनममी ॥ १६ ॥

kavīndrāṇāṃ cetaḥ kamalavana-bālātapa-ruciṃ

bhajante ye santaḥ katicidaruṇāmeva bhavatīm |

viriñci-preyasyā-staruṇatara-śrṛṅgara laharī-

gabhīrābhi-rvāgbhiḥ rvidadhati satāṃ rañjanamamī || 16 ||

सवित्रीभि-र्वाचां चशि-मणि शिला-भङ्ग रुचिभि-

र्वशिन्यद्याभि-स्त्वां सह जननि सञ्चिन्तयति यः ।

स कर्ता काव्यानां भवति महतां भङ्गिरुचिभि-

र्वचोभि-र्वाग्देवी-वदन-कमलामोद मधुरैः ॥ १७ ॥

savitrībhi-rvācāṃ caśi-maṇi śilā-bhaṅga rucibhi-

rvaśinyadyābhi-stvāṃ saha janani sañcintayati yaḥ |

sa kartā kāvyānāṃ bhavati mahatāṃ bhaṅgirucibhi-

rvacobhi-rvāgdevī-vadana-kamalāmoda madhuraiḥ || 17 ||

तनुच्छायाभिस्ते तरुण-तरणि-श्रीसरणिभि-

र्दिवं सर्वा-मुर्वी-मरुणिमनि मग्नां स्मरति यः ।

भवन्त्यस्य त्रस्य-द्वनहरिण-शालीन-नयनाः

सहोर्वश्या वश्याः कति कति न गीर्वाण-गणिकाः ॥ १८ ॥

tanucchāyābhiste taruṇa-taraṇi-śrīsaraṇibhi-

rdivaṃ sarvā-murvī-maruṇimani magnāṃ smarati yaḥ |

bhavantyasya trasya-dvanahariṇa-śālīna-nayanāḥ

sahorvaśyā vaśyāḥ kati kati na gīrvāṇa-gaṇikāḥ || 18 ||

मुखं बिन्दुं कृत्वा कुचयुगमध-स्तस्य तदधो

हरार्धं ध्यायेद्यो हरमहिषि ते मन्मथकलाम् ।

स सद्यः सङ्क्षोभं नयति वनिता इत्यतिलघु

त्रिलोकीमप्याशु भ्रमयति रवीन्दु-स्तनयुगाम् ॥ १९ ॥

mukhaṃ binduṃ kṛtvā kucayugamadha-stasya tadadho

harārdhaṃ dhyāyedyo haramahiṣi te manmathakalām |

sa sadyaḥ saṅkṣobhaṃ nayati vanitā ityatilaghu

trilokīmapyāśu bhramayati ravīndu-stanayugām || 19 ||

किरन्ती-मङ्गेभ्यः किरण-निकुरुम्बमृतरसं

हृदि त्वा माधत्ते हिमकरशिला-मूर्तिमिव यः ।

स सर्पाणां दर्पं शमयति शकुन्तधिप इव

ज्वरप्लुष्टान् दृष्ट्या सुखयति सुधाधारसिरया ॥ २० ॥

kirantī-maṅgebhyaḥ kiraṇa-nikurumbamṛtarasaṃ

hṛdi tvā mādhatte himakaraśilā-mūrtimiva yaḥ |

sa sarpāṇāṃ darpaṃ śamayati śakuntadhipa iva

jvarapluṣṭān dṛṣṭyā sukhayati sudhādhārasirayā || 20 ||

तटिल्लेखा-तन्वीं तपन शशि वै॒श्वानर मयीं

निष्ण्णां षण्णामप्युपरि कमलानां तव कलाम् ।

महापद्मातव्यां मृदित-मलमायेन मनसा

महान्तः पश्यन्तो दधति परमाह्लाद-लहरीम् ॥ २१ ॥

taṭillekhā-tanvīṃ tapana śaśi vai॒śvānara mayīṃ

niṣṇṇāṃ ṣaṇṇāmapyupari kamalānāṃ tava kalām |

mahāpadmātavyāṃ mṛdita-malamāyena manasā

mahāntaḥ paśyanto dadhati paramāhlāda-laharīm || 21 ||

भवानि त्वं दासे मयि वितर दृष्टिं सकरुणां

इति स्तोतुं वाञ्छन् कथयति भवानि त्वमिति यः ।

तदैव त्वं तस्मै दिशसि निजसायुज्य-पदवीं

मुकुन्द-ब्रम्हेन्द्र स्फुट मकुट नीराजितपदाम् ॥ २२ ॥

bhavāni tvaṃ dāse mayi vitara dṛṣṭiṃ sakaruṇāṃ

iti stotuṃ vāñchan kathayati bhavāni tvamiti yaḥ |

tadaiva tvaṃ tasmai diśasi nijasāyujya-padavīṃ

mukunda-bramhendra sphuṭa makuṭa nīrājitapadām || 22 ||

त्वया हृत्वा वामं वपु-रपरितृप्तेन मनसा

शरीरार्धं शम्भो-रपरमपि शङ्के हृतमभूत् ।

यदेतत् त्वद्रूपं सकलमरुणाभं त्रिनयनं

कुचाभ्यामानम्रं कुटिल-शशिचूडाल-मकुटम् ॥ २३ ॥

tvayā hṛtvā vāmaṃ vapu-raparitṛptena manasā

śarīrārdhaṃ śambho-raparamapi śaṅke hṛtamabhūt |

yadetat tvadrūpaṃ sakalamaruṇābhaṃ trinayanaṃ

kucābhyāmānamraṃ kuṭila-śaśicūḍāla-makuṭam || 23 ||

जगत्सूते धाता हरिरवति रुद्रः क्षपयते

तिरस्कुर्व-न्नेतत् स्वमपि वपु-रीश-स्तिरयति ।

सदा पूर्वः सर्वं तदिद मनुगृह्णाति च शिव-

स्तवाज्ञा मलम्ब्य क्षणचलितयो र्भ्रूलतिकयोः ॥ २४ ॥

jagatsūte dhātā hariravati rudraḥ kṣapayate

tiraskurva-nnetat svamapi vapu-rīśa-stirayati |

sadā pūrvaḥ sarvaṃ tadida manugṛhṇāti ca śiva-

stavājñā malambya kṣaṇacalitayo rbhrūlatikayoḥ || 24 ||

त्रयाणां देवानां त्रिगुण-जनितानां तव शिवे

भवेत् पूजा पूजा तव चरणयो-र्या विरचिता ।

तथा हि त्वत्पादोद्वहन-मणिपीठस्य निकटे

स्थिता ह्येते-शश्वन्मुकुलित करोत्तंस-मकुटाः ॥ २५ ॥

trayāṇāṃ devānāṃ triguṇa-janitānāṃ tava śive

bhavet pūjā pūjā tava caraṇayo-ryā viracitā |

tathā hi tvatpādodvahana-maṇipīṭhasya nikaṭe

sthitā hyete-śaśvanmukulita karottaṃsa-makuṭāḥ || 25 ||

विरिञ्चिः पञ्चत्वं व्रजति हरिराप्नोति विरतिं

विनाशं कीनाशो भजति धनदो याति निधनम् ।

वितन्द्री माहेन्द्री-विततिरपि संमीलित-दृशा

महासंहारे‌ऽस्मिन् विहरति सति त्वत्पति रसौ ॥ २६ ॥

viriñciḥ pañcatvaṃ vrajati harirāpnoti viratiṃ

vināśaṃ kīnāśo bhajati dhanado yāti nidhanam |

vitandrī māhendrī-vitatirapi saṃmīlita-dṛśā

mahāsaṃhāre‌'smin viharati sati tvatpati rasau || 26 ||

जपो जल्पः शिल्पं सकलमपि मुद्राविरचना

गतिः प्रादक्षिण्य-क्रमण-मशनाद्या हुति-विधिः ।

प्रणामः संवेशः सुखमखिल-मात्मार्पण-दृशा

सपर्या पर्याय-स्तव भवतु यन्मे विलसितम् ॥ २७ ॥

japo jalpaḥ śilpaṃ sakalamapi mudrāviracanā

gatiḥ prādakṣiṇya-kramaṇa-maśanādyā huti-vidhiḥ |

praṇāmaḥ saṃveśaḥ sukhamakhila-mātmārpaṇa-dṛśā

saparyā paryāya-stava bhavatu yanme vilasitam || 27 ||

सुधामप्यास्वाद्य प्रति-भय-जरमृत्यु-हरिणीं

विपद्यन्ते विश्वे विधि-शतमखाद्या दिविषदः ।

करालं यत् क्ष्वेलं कबलितवतः कालकलना

न शम्भोस्तन्मूलं तव जननि ताटङ्क महिमा ॥ २८ ॥

sudhāmapyāsvādya prati-bhaya-jaramṛtyu-hariṇīṃ

vipadyante viśve vidhi-śatamakhādyā diviṣadaḥ |

karālaṃ yat kṣvelaṃ kabalitavataḥ kālakalanā

na śambhostanmūlaṃ tava janani tāṭaṅka mahimā || 28 ||

किरीटं वैरिञ्चं परिहर पुरः कैटभभिदः

कठोरे कोठीरे स्कलसि जहि जम्भारि-मकुटम् ।

प्रणम्रेष्वेतेषु प्रसभ-मुपयातस्य भवनं

भवस्यभ्युत्थाने तव परिजनोक्ति-र्विजयते ॥ २९ ॥

kirīṭaṃ vairiñcaṃ parihara puraḥ kaiṭabhabhidaḥ

kaṭhore koṭhīre skalasi jahi jambhāri-makuṭam |

praṇamreṣveteṣu prasabha-mupayātasya bhavanaṃ

bhavasyabhyutthāne tava parijanokti-rvijayate || 29 ||

स्वदेहोद्भूताभि-र्घृणिभि-रणिमाद्याभि-रभितो

निषेव्ये नित्ये त्वा महमिति सदा भावयति यः ।

किमाश्चर्यं तस्य त्रिनयन-समृद्धिं तृणयतो

महासंवर्ताग्नि-र्विरचयति नीराजनविधिम् ॥ ३० ॥

svadehodbhūtābhi-rghṛṇibhi-raṇimādyābhi-rabhito

niṣevye nitye tvā mahamiti sadā bhāvayati yaḥ |

kimāścaryaṃ tasya trinayana-samṛddhiṃ tṛṇayato

mahāsaṃvartāgni-rviracayati nīrājanavidhim || 30 ||

चतुः-षष्टया तन्त्रैः सकल मतिसन्धाय भुवनं

स्थितस्तत्त्त-सिद्धि प्रसव परतन्त्रैः पशुपतिः ।

पुनस्त्व-न्निर्बन्धा दखिल-पुरुषार्थैक घटना-

स्वतन्त्रं ते तन्त्रं क्षितितल मवातीतर-दिदम् ॥ ३१ ॥

catuḥ-ṣaṣṭayā tantraiḥ sakala matisandhāya bhuvanaṃ

sthitastattta-siddhi prasava paratantraiḥ paśupatiḥ |

punastva-nnirbandhā dakhila-puruṣārthaika ghaṭanā-

svatantraṃ te tantraṃ kṣititala mavātītara-didam || 31 ||

शिवः शक्तिः कामः क्षिति-रथ रविः शीतकिरणः

स्मरो हंसः शक्र-स्तदनु च परा-मार-हरयः ।

अमी हृल्लेखाभि-स्तिसृभि-रवसानेषु घटिता

भजन्ते वर्णास्ते तव जननि नामावयवताम् ॥ ३२ ॥

śivaḥ śaktiḥ kāmaḥ kṣiti-ratha raviḥ śītakiraṇaḥ

smaro haṃsaḥ śakra-stadanu ca parā-māra-harayaḥ |

amī hṛllekhābhi-stisṛbhi-ravasāneṣu ghaṭitā

bhajante varṇāste tava janani nāmāvayavatām || 32 ||

स्मरं योनिं लक्ष्मीं त्रितय-मिद-मादौ तव मनो

र्निधायैके नित्ये निरवधि-महाभोग-रसिकाः ।

भजन्ति त्वां चिन्तामणि-गुणनिबद्धाक्ष-वलयाः

शिवाग्नौ जुह्वन्तः सुरभिघृत-धाराहुति-शतै ॥ ३३ ॥

smaraṃ yoniṃ lakṣmīṃ tritaya-mida-mādau tava mano

rnidhāyaike nitye niravadhi-mahābhoga-rasikāḥ |

bhajanti tvāṃ cintāmaṇi-guṇanibaddhākṣa-valayāḥ

śivāgnau juhvantaḥ surabhighṛta-dhārāhuti-śatai || 33 ||

शरीरं त्वं शम्भोः शशि-मिहिर-वक्षोरुह-युगं

तवात्मानं मन्ये भगवति नवात्मान-मनघम् ।

अतः शेषः शेषीत्यय-मुभय-साधारणतया

स्थितः सम्बन्धो वां समरस-परानन्द-परयोः ॥ ३४ ॥

śarīraṃ tvaṃ śambhoḥ śaśi-mihira-vakṣoruha-yugaṃ

tavātmānaṃ manye bhagavati navātmāna-managham |

ataḥ śeṣaḥ śeṣītyaya-mubhaya-sādhāraṇatayā

sthitaḥ sambandho vāṃ samarasa-parānanda-parayoḥ || 34 ||

मनस्त्वं व्योम त्वं मरुदसि मरुत्सारथि-रसि

त्वमाप-स्त्वं भूमि-स्त्वयि परिणतायां न हि परम् ।

त्वमेव स्वात्मानं परिण्मयितुं विश्व वपुषा

चिदानन्दाकारं शिवयुवति भावेन बिभृषे ॥ ३५ ॥

manastvaṃ vyoma tvaṃ marudasi marutsārathi-rasi

tvamāpa-stvaṃ bhūmi-stvayi pariṇatāyāṃ na hi param |

tvameva svātmānaṃ pariṇmayituṃ viśva vapuṣā

cidānandākāraṃ śivayuvati bhāvena bibhṛṣe || 35 ||

तवाज्ञचक्रस्थं तपन-शशि कोटि-द्युतिधरं

परं शम्भु वन्दे परिमिलित-पार्श्वं परचिता ।

यमाराध्यन् भक्त्या रवि शशि शुचीना-मविषये

निरालोके ‌ऽलोके निवसति हि भालोक-भुवने ॥ ३६ ॥

tavājñacakrasthaṃ tapana-śaśi koṭi-dyutidharaṃ

paraṃ śambhu vande parimilita-pārśvaṃ paracitā |

yamārādhyan bhaktyā ravi śaśi śucīnā-maviṣaye

nirāloke ‌'loke nivasati hi bhāloka-bhuvane || 36 ||

विशुद्धौ ते शुद्धस्फतिक विशदं व्योम-जनकं

शिवं सेवे देवीमपि शिवसमान-व्यवसिताम् ।

ययोः कान्त्या यान्त्याः शशिकिरण्-सारूप्यसरणे

विधूतान्त-र्ध्वान्ता विलसति चकोरीव जगती ॥ ३७ ॥

viśuddhau te śuddhasphatika viśadaṃ vyoma-janakaṃ

śivaṃ seve devīmapi śivasamāna-vyavasitām |

yayoḥ kāntyā yāntyāḥ śaśikiraṇ-sārūpyasaraṇe

vidhūtānta-rdhvāntā vilasati cakorīva jagatī || 37 ||

समुन्मीलत् संवित्कमल-मकरन्दैक-रसिकं

भजे हंसद्वन्द्वं किमपि महतां मानसचरम् ।

यदालापा-दष्टादश-गुणित-विद्यापरिणतिः

यदादत्ते दोषाद् गुण-मखिल-मद्भ्यः पय इव ॥ ३८ ॥

samunmīlat saṃvitkamala-makarandaika-rasikaṃ

bhaje haṃsadvandvaṃ kimapi mahatāṃ mānasacaram |

yadālāpā-daṣṭādaśa-guṇita-vidyāpariṇatiḥ

yadādatte doṣād guṇa-makhila-madbhyaḥ paya iva || 38 ||

तव स्वाधिष्ठाने हुतवह-मधिष्ठाय निरतं

तमीडे संवर्तं जननि महतीं तां च समयाम् ।

यदालोके लोकान् दहति महसि क्रोध-कलिते

दयार्द्रा या दृष्टिः शिशिर-मुपचारं रचयति ॥ ३९ ॥

tava svādhiṣṭhāne hutavaha-madhiṣṭhāya nirataṃ

tamīḍe saṃvartaṃ janani mahatīṃ tāṃ ca samayām |

yadāloke lokān dahati mahasi krodha-kalite

dayārdrā yā dṛṣṭiḥ śiśira-mupacāraṃ racayati || 39 ||

तटित्वन्तं शक्त्या तिमिर-परिपन्थि-स्फुरणया

स्फुर-न्ना नरत्नाभरण-परिणद्धेन्द्र-धनुषम् ।

तव श्यामं मेघं कमपि मणिपूरैक-शरणं

निषेवे वर्षन्तं-हरमिहिर-तप्तं त्रिभुवनम् ॥ ४० ॥

taṭitvantaṃ śaktyā timira-paripanthi-sphuraṇayā

sphura-nnā naratnābharaṇa-pariṇaddhendra-dhanuṣam |

tava śyāmaṃ meghaṃ kamapi maṇipūraika-śaraṇaṃ

niṣeve varṣantaṃ-haramihira-taptaṃ tribhuvanam || 40 ||

तवाधारे मूले सह समयया लास्यपरया

नवात्मान मन्ये नवरस-महाताण्डव-नटम् ।

उभाभ्या मेताभ्या-मुदय-विधि मुद्दिश्य दयया

सनाथाभ्यां जज्ञे जनक जननीमत् जगदिदम् ॥ ४१ ॥

tavādhāre mūle saha samayayā lāsyaparayā

navātmāna manye navarasa-mahātāṇḍava-naṭam |

ubhābhyā metābhyā-mudaya-vidhi muddiśya dayayā

sanāthābhyāṃ jajñe janaka jananīmat jagadidam || 41 ||

द्वितीय भागः – सौन्दर्य लहरी

dvitīya bhāgaḥ – saundarya laharī

गतै-र्माणिक्यत्वं गगनमणिभिः सान्द्रघटितं

किरीटं ते हैमं हिमगिरिसुते कीतयति यः ॥

स नीडेयच्छाया-च्छुरण-शकलं चन्द्र-शकलं

धनुः शौनासीरं किमिति न निबध्नाति धिषणाम् ॥ ४२ ॥

gatai-rmāṇikyatvaṃ gaganamaṇibhiḥ sāndraghaṭitaṃ

kirīṭaṃ te haimaṃ himagirisute kītayati yaḥ ||

sa nīḍeyacchāyā-cchuraṇa-śakalaṃ candra-śakalaṃ

dhanuḥ śaunāsīraṃ kimiti na nibadhnāti dhiṣaṇām || 42 ||

धुनोतु ध्वान्तं न-स्तुलित-दलितेन्दीवर-वनं

घनस्निग्ध-श्लक्ष्णं चिकुर निकुरुम्बं तव शिवे ।

यदीयं सौरभ्यं सहज-मुपलब्धुं सुमनसो

वसन्त्यस्मिन् मन्ये बलमथन वाटी-विटपिनाम् ॥ ४३ ॥

dhunotu dhvāntaṃ na-stulita-dalitendīvara-vanaṃ

ghanasnigdha-ślakṣṇaṃ cikura nikurumbaṃ tava śive |

yadīyaṃ saurabhyaṃ sahaja-mupalabdhuṃ sumanaso

vasantyasmin manye balamathana vāṭī-viṭapinām || 43 ||

तनोतु क्षेमं न-स्तव वदनसौन्दर्यलहरी

परीवाहस्रोतः-सरणिरिव सीमन्तसरणिः।

वहन्ती- सिन्दूरं प्रबलकबरी-भार-तिमिर

द्विषां बृन्दै-र्वन्दीकृतमेव नवीनार्क केरणम् ॥ ४४ ॥

tanotu kṣemaṃ na-stava vadanasaundaryalaharī

parīvāhasrotaḥ-saraṇiriva sīmantasaraṇiḥ|

vahantī- sindūraṃ prabalakabarī-bhāra-timira

dviṣāṃ bṛndai-rvandīkṛtameva navīnārka keraṇam || 44 ||

अरालै स्वाभाव्या-दलिकलभ-सश्रीभि रलकैः

परीतं ते वक्त्रं परिहसति पङ्केरुहरुचिम् ।

दरस्मेरे यस्मिन् दशनरुचि किञ्जल्क-रुचिरे

सुगन्धौ माद्यन्ति स्मरदहन चक्षु-र्मधुलिहः ॥ ४५ ॥

arālai svābhāvyā-dalikalabha-saśrībhi ralakaiḥ

parītaṃ te vaktraṃ parihasati paṅkeruharucim |

darasmere yasmin daśanaruci kiñjalka-rucire

sugandhau mādyanti smaradahana cakṣu-rmadhulihaḥ || 45 ||

ललाटं लावण्य द्युति विमल-माभाति तव यत्

द्वितीयं तन्मन्ये मकुटघटितं चन्द्रशकलम् ।

विपर्यास-न्यासा दुभयमपि सम्भूय च मिथः

सुधालेपस्यूतिः परिणमति राका-हिमकरः ॥ ४६ ॥

lalāṭaṃ lāvaṇya dyuti vimala-mābhāti tava yat

dvitīyaṃ tanmanye makuṭaghaṭitaṃ candraśakalam |

viparyāsa-nyāsā dubhayamapi sambhūya ca mithaḥ

sudhālepasyūtiḥ pariṇamati rākā-himakaraḥ || 46 ||

भ्रुवौ भुग्ने किञ्चिद्भुवन-भय-भङ्गव्यसनिनि

त्वदीये नेत्राभ्यां मधुकर-रुचिभ्यां धृतगुणम् ।

धनु र्मन्ये सव्येतरकर गृहीतं रतिपतेः

प्रकोष्टे मुष्टौ च स्थगयते निगूढान्तर-मुमे ॥ ४७ ॥

bhruvau bhugne kiñcidbhuvana-bhaya-bhaṅgavyasanini

tvadīye netrābhyāṃ madhukara-rucibhyāṃ dhṛtaguṇam |

dhanu rmanye savyetarakara gṛhītaṃ ratipateḥ

prakoṣṭe muṣṭau ca sthagayate nigūḍhāntara-mume || 47 ||

अहः सूते सव्य तव नयन-मर्कात्मकतया

त्रियामां वामं ते सृजति रजनीनायकतया ।

तृतीया ते दृष्टि-र्दरदलित-हेमाम्बुज-रुचिः

समाधत्ते सन्ध्यां दिवसर्-निशयो-रन्तरचरीम् ॥ ४८ ॥

ahaḥ sūte savya tava nayana-markātmakatayā

triyāmāṃ vāmaṃ te sṛjati rajanīnāyakatayā |

tṛtīyā te dṛṣṭi-rdaradalita-hemāmbuja-ruciḥ

samādhatte sandhyāṃ divasar-niśayo-rantaracarīm || 48 ||

विशाला कल्याणी स्फुतरुचि-रयोध्या कुवलयैः

कृपाधाराधारा किमपि मधुराऽऽभोगवतिका ।

अवन्ती दृष्टिस्ते बहुनगर-विस्तार-विजया

ध्रुवं तत्तन्नाम-व्यवहरण-योग्याविजयते ॥ ४९ ॥

viśālā kalyāṇī sphutaruci-rayodhyā kuvalayaiḥ

kṛpādhārādhārā kimapi madhurā''bhogavatikā |

avantī dṛṣṭiste bahunagara-vistāra-vijayā

dhruvaṃ tattannāma-vyavaharaṇa-yogyāvijayate || 49 ||

कवीनां सन्दर्भ-स्तबक-मकरन्दैक-रसिकं

कटाक्ष-व्याक्षेप-भ्रमरकलभौ कर्णयुगलम् ।

अमुञ्च्न्तौ दृष्ट्वा तव नवरसास्वाद-तरलौ

असूया-संसर्गा-दलिकनयनं किञ्चिदरुणम् ॥ ५० ॥

kavīnāṃ sandarbha-stabaka-makarandaika-rasikaṃ

kaṭākṣa-vyākṣepa-bhramarakalabhau karṇayugalam |

amuñcntau dṛṣṭvā tava navarasāsvāda-taralau

asūyā-saṃsargā-dalikanayanaṃ kiñcidaruṇam || 50 ||

शिवे शङ्गारार्द्रा तदितरजने कुत्सनपरा

सरोषा गङ्गायां गिरिशचरिते विस्मयवती ।

हराहिभ्यो भीता सरसिरुह सौभाग्य-जननी

सखीषु स्मेरा ते मयि जननि दृष्टिः सकरुणा ॥ ५१ ॥

śive śaṅgārārdrā taditarajane kutsanaparā

saroṣā gaṅgāyāṃ giriśacarite vismayavatī |

harāhibhyo bhītā sarasiruha saubhāgya-jananī

sakhīṣu smerā te mayi janani dṛṣṭiḥ sakaruṇā || 51 ||

गते कर्णाभ्यर्णं गरुत इव पक्ष्माणि दधती

पुरां भेत्तु-श्चित्तप्रशम-रस-विद्रावण फले ।

इमे नेत्रे गोत्राधरपति-कुलोत्तंस-कलिके

तवाकर्णाकृष्ट स्मरशर-विलासं कलयतः॥ ५२ ॥

gate karṇābhyarṇaṃ garuta iva pakṣmāṇi dadhatī

purāṃ bhettu-ścittapraśama-rasa-vidrāvaṇa phale |

ime netre gotrādharapati-kulottaṃsa-kalike

tavākarṇākṛṣṭa smaraśara-vilāsaṃ kalayataḥ|| 52 ||

विभक्त-त्रैवर्ण्यं व्यतिकरित-लीलाञ्जनतया

विभाति त्वन्नेत्र त्रितय मिद-मीशानदयिते ।

पुनः स्रष्टुं देवान् द्रुहिण हरि-रुद्रानुपरतान्

रजः सत्वं वेभ्रत् तम इति गुणानां त्रयमिव ॥ ५३ ॥

vibhakta-traivarṇyaṃ vyatikarita-līlāñjanatayā

vibhāti tvannetra tritaya mida-mīśānadayite |

punaḥ sraṣṭuṃ devān druhiṇa hari-rudrānuparatān

rajaḥ satvaṃ vebhrat tama iti guṇānāṃ trayamiva || 53 ||

पवित्रीकर्तुं नः पशुपति-पराधीन-हृदये

दयामित्रै र्नेत्रै-ररुण-धवल-श्याम रुचिभिः ।

नदः शोणो गङ्गा तपनतनयेति ध्रुवमुम्

त्रयाणां तीर्थाना-मुपनयसि सम्भेद-मनघम् ॥ ५४ ॥

pavitrīkartuṃ naḥ paśupati-parādhīna-hṛdaye

dayāmitrai rnetrai-raruṇa-dhavala-śyāma rucibhiḥ |

nadaḥ śoṇo gaṅgā tapanatanayeti dhruvamum

trayāṇāṃ tīrthānā-mupanayasi sambheda-managham || 54 ||

निमेषोन्मेषाभ्यां प्रलयमुदयं याति जगति

तवेत्याहुः सन्तो धरणिधर-राजन्यतनये ।

त्वदुन्मेषाज्जातं जगदिद-मशेषं प्रलयतः

परेत्रातुं शंङ्के परिहृत-निमेषा-स्तव दृशः ॥ ५५ ॥

nimeṣonmeṣābhyāṃ pralayamudayaṃ yāti jagati

tavetyāhuḥ santo dharaṇidhara-rājanyatanaye |

tvadunmeṣājjātaṃ jagadida-maśeṣaṃ pralayataḥ

paretrātuṃ śaṃṅke parihṛta-nimeṣā-stava dṛśaḥ || 55 ||

तवापर्णे कर्णे जपनयन पैशुन्य चकिता

निलीयन्ते तोये नियत मनिमेषाः शफरिकाः ।

इयं च श्री-र्बद्धच्छदपुटकवाटं कुवलयं

जहाति प्रत्यूषे निशि च विघतय्य प्रविशति॥ ५६ ॥

tavāparṇe karṇe japanayana paiśunya cakitā

nilīyante toye niyata manimeṣāḥ śapharikāḥ |

iyaṃ ca śrī-rbaddhacchadapuṭakavāṭaṃ kuvalayaṃ

jahāti pratyūṣe niśi ca vighatayya praviśati|| 56 ||

दृशा द्राघीयस्या दरदलित नीलोत्पल रुचा

दवीयांसं दीनं स्नपा कृपया मामपि शिवे ।

अनेनायं धन्यो भवति न च ते हानिरियता

वने वा हर्म्ये वा समकर निपातो हिमकरः ॥ ५७ ॥

dṛśā drāghīyasyā daradalita nīlotpala rucā

davīyāṃsaṃ dīnaṃ snapā kṛpayā māmapi śive |

anenāyaṃ dhanyo bhavati na ca te hāniriyatā

vane vā harmye vā samakara nipāto himakaraḥ || 57 ||

अरालं ते पालीयुगल-मगराजन्यतनये

न केषा-माधत्ते कुसुमशर कोदण्ड-कुतुकम् ।

तिरश्चीनो यत्र श्रवणपथ-मुल्ल्ङ्य्य विलसन्

अपाङ्ग व्यासङ्गो दिशति शरसन्धान धिषणाम् ॥ ५८ ॥

arālaṃ te pālīyugala-magarājanyatanaye

na keṣā-mādhatte kusumaśara kodaṇḍa-kutukam |

tiraścīno yatra śravaṇapatha-mullṅyya vilasan

apāṅga vyāsaṅgo diśati śarasandhāna dhiṣaṇām || 58 ||

स्फुरद्गण्डाभोग-प्रतिफलित ताट्ङ्क युगलं

चतुश्चक्रं मन्ये तव मुखमिदं मन्मथरथम् ।

यमारुह्य द्रुह्य त्यवनिरथ मर्केन्दुचरणं

महावीरो मारः प्रमथपतये सज्जितवते ॥ ५९ ॥

sphuradgaṇḍābhoga-pratiphalita tāṭṅka yugalaṃ

catuścakraṃ manye tava mukhamidaṃ manmatharatham |

yamāruhya druhya tyavaniratha markenducaraṇaṃ

mahāvīro māraḥ pramathapataye sajjitavate || 59 ||

सरस्वत्याः सूक्ती-रमृतलहरी कौशलहरीः

पिब्नत्याः शर्वाणि श्रवण-चुलुकाभ्या-मविरलम् ।

चमत्कारः-श्लाघाचलित-शिरसः कुण्डलगणो

झणत्करैस्तारैः प्रतिवचन-माचष्ट इव ते ॥ ६० ॥

sarasvatyāḥ sūktī-ramṛtalaharī kauśalaharīḥ

pibnatyāḥ śarvāṇi śravaṇa-culukābhyā-maviralam |

camatkāraḥ-ślāghācalita-śirasaḥ kuṇḍalagaṇo

jhaṇatkaraistāraiḥ prativacana-mācaṣṭa iva te || 60 ||

असौ नासावंश-स्तुहिनगिरिवण्श-ध्वजपटि

त्वदीयो नेदीयः फलतु फल-मस्माकमुचितम् ।

वहत्यन्तर्मुक्ताः शिशिरकर-निश्वास-गलितं

समृद्ध्या यत्तासां बहिरपि च मुक्तामणिधरः ॥ ६१ ॥

asau nāsāvaṃśa-stuhinagirivaṇśa-dhvajapaṭi

tvadīyo nedīyaḥ phalatu phala-masmākamucitam |

vahatyantarmuktāḥ śiśirakara-niśvāsa-galitaṃ

samṛddhyā yattāsāṃ bahirapi ca muktāmaṇidharaḥ || 61 ||

प्रकृत्याऽऽरक्ताया-स्तव सुदति दन्दच्छदरुचेः

प्रवक्ष्ये सदृश्यं जनयतु फलं विद्रुमलता ।

न बिम्बं तद्बिम्ब-प्रतिफलन-रागा-दरुणितं

तुलामध्रारोढुं कथमिव विलज्जेत कलया ॥ ६२ ॥

prakṛtyā''raktāyā-stava sudati dandacchadaruceḥ

pravakṣye sadṛśyaṃ janayatu phalaṃ vidrumalatā |

na bimbaṃ tadbimba-pratiphalana-rāgā-daruṇitaṃ

tulāmadhrāroḍhuṃ kathamiva vilajjeta kalayā || 62 ||

स्मितज्योत्स्नाजालं तव वदनचन्द्रस्य पिबतां

चकोराणा-मासी-दतिरसतया चञ्चु-जडिमा ।

अतस्ते शीतांशो-रमृतलहरी माम्लरुचयः

पिबन्ती स्वच्छन्दं निशि निशि भृशं काञ्जि कधिया ॥ ६३ ॥

smitajyotsnājālaṃ tava vadanacandrasya pibatāṃ

cakorāṇā-māsī-datirasatayā cañcu-jaḍimā |

ataste śītāṃśo-ramṛtalaharī māmlarucayaḥ

pibantī svacchandaṃ niśi niśi bhṛśaṃ kāñji kadhiyā || 63 ||

अविश्रान्तं पत्युर्गुणगण कथाम्रेडनजपा

जपापुष्पच्छाया तव जननि जिह्वा जयति सा ।

यदग्रासीनायाः स्फटिकदृष-दच्छच्छविमयि

सरस्वत्या मूर्तिः परिणमति माणिक्यवपुषा ॥ ६४ ॥

aviśrāntaṃ patyurguṇagaṇa kathāmreḍanajapā

japāpuṣpacchāyā tava janani jihvā jayati sā |

yadagrāsīnāyāḥ sphaṭikadṛṣa-dacchacchavimayi

sarasvatyā mūrtiḥ pariṇamati māṇikyavapuṣā || 64 ||

रणे जित्वा दैत्या नपहृत-शिरस्त्रैः कवचिभिः

निवृत्तै-श्चण्डांश-त्रिपुरहर-निर्माल्य-विमुखैः ।

विशाखेन्द्रोपेन्द्रैः शशिविशद-कर्पूरशकला

विलीयन्ते मातस्तव वदनताम्बूल-कबलाः ॥ ६५ ॥

raṇe jitvā daityā napahṛta-śirastraiḥ kavacibhiḥ

nivṛttai-ścaṇḍāṃśa-tripurahara-nirmālya-vimukhaiḥ |

viśākhendropendraiḥ śaśiviśada-karpūraśakalā

vilīyante mātastava vadanatāmbūla-kabalāḥ || 65 ||

विपञ्च्या गायन्ती विविध-मपदानं पशुपते-

स्त्वयारब्धे वक्तुं चलितशिरसा साधुवचने ।

तदीयै-र्माधुर्यै-रपलपित-तन्त्रीकलरवां

निजां वीणां वाणीं निचुलयति चोलेन निभृतम् ॥ ६६ ॥

vipañcyā gāyantī vividha-mapadānaṃ paśupate-

stvayārabdhe vaktuṃ calitaśirasā sādhuvacane |

tadīyai-rmādhuryai-rapalapita-tantrīkalaravāṃ

nijāṃ vīṇāṃ vāṇīṃ niculayati colena nibhṛtam || 66 ||

करग्रेण स्पृष्टं तुहिनगिरिणा वत्सलतया

गिरिशेनो-दस्तं मुहुरधरपानाकुलतया ।

करग्राह्यं शम्भोर्मुखमुकुरवृन्तं गिरिसुते

कथङ्करं ब्रूम-स्तव चुबुकमोपम्यरहितम् ॥ ६७ ॥

karagreṇa spṛṣṭaṃ tuhinagiriṇā vatsalatayā

giriśeno-dastaṃ muhuradharapānākulatayā |

karagrāhyaṃ śambhormukhamukuravṛntaṃ girisute

kathaṅkaraṃ brūma-stava cubukamopamyarahitam || 67 ||

भुजाश्लेषान्नित्यं पुरदमयितुः कन्टकवती

तव ग्रीवा धत्ते मुखकमलनाल-श्रियमियम् ।

स्वतः श्वेता काला गरु बहुल-जम्बालमलिना

मृणालीलालित्यं वहति यदधो हारलतिका ॥ ६८ ॥

bhujāśleṣānnityaṃ puradamayituḥ kanṭakavatī

tava grīvā dhatte mukhakamalanāla-śriyamiyam |

svataḥ śvetā kālā garu bahula-jambālamalinā

mṛṇālīlālityaṃ vahati yadadho hāralatikā || 68 ||

गले रेखास्तिस्रो गति गमक गीतैक निपुणे

विवाह-व्यानद्ध-प्रगुणगुण-सङ्ख्या प्रतिभुवः ।

विराजन्ते नानाविध-मधुर-रागाकर-भुवां

त्रयाणां ग्रामाणां स्थिति-नियम-सीमान इव ते ॥ ६९ ॥

gale rekhāstisro gati gamaka gītaika nipuṇe

vivāha-vyānaddha-praguṇaguṇa-saṅkhyā pratibhuvaḥ |

virājante nānāvidha-madhura-rāgākara-bhuvāṃ

trayāṇāṃ grāmāṇāṃ sthiti-niyama-sīmāna iva te || 69 ||

मृणाली-मृद्वीनां तव भुजलतानां चतसृणां

चतुर्भिः सौन्द्रयं सरसिजभवः स्तौति वदनैः ।

नखेभ्यः सन्त्रस्यन् प्रथम-मथना दन्तकरिपोः

चतुर्णां शीर्षाणां सम-मभयहस्तार्पण-धिया ॥ ७० ॥

mṛṇālī-mṛdvīnāṃ tava bhujalatānāṃ catasṛṇāṃ

caturbhiḥ saundrayaṃ sarasijabhavaḥ stauti vadanaiḥ |

nakhebhyaḥ santrasyan prathama-mathanā dantakaripoḥ

caturṇāṃ śīrṣāṇāṃ sama-mabhayahastārpaṇa-dhiyā || 70 ||

नखाना-मुद्योतै-र्नवनलिनरागं विहसतां

कराणां ते कान्तिं कथय कथयामः कथमुमे ।

कयाचिद्वा साम्यं भजतु कलया हन्त कमलं

यदि क्रीडल्लक्ष्मी-चरणतल-लाक्षारस-चणम् ॥ ७१ ॥

nakhānā-mudyotai-rnavanalinarāgaṃ vihasatāṃ

karāṇāṃ te kāntiṃ kathaya kathayāmaḥ kathamume |

kayācidvā sāmyaṃ bhajatu kalayā hanta kamalaṃ

yadi krīḍallakṣmī-caraṇatala-lākṣārasa-caṇam || 71 ||

समं देवि स्कन्द द्विपिवदन पीतं स्तनयुगं

तवेदं नः खेदं हरतु सततं प्रस्नुत-मुखम् ।

यदालोक्याशङ्काकुलित हृदयो हासजनकः

स्वकुम्भौ हेरम्बः परिमृशति हस्तेन झडिति ॥ ७२ ॥

samaṃ devi skanda dvipivadana pītaṃ stanayugaṃ

tavedaṃ naḥ khedaṃ haratu satataṃ prasnuta-mukham |

yadālokyāśaṅkākulita hṛdayo hāsajanakaḥ

svakumbhau herambaḥ parimṛśati hastena jhaḍiti || 72 ||

अमू ते वक्षोजा-वमृतरस-माणिक्य कुतुपौ

न सन्देहस्पन्दो नगपति पताके मनसि नः ।

पिबन्तौ तौ यस्मा दविदित वधूसङ्ग रसिकौ

कुमारावद्यापि द्विरदवदन-क्रौञ्च्दलनौ ॥ ७३ ॥

amū te vakṣojā-vamṛtarasa-māṇikya kutupau

na sandehaspando nagapati patāke manasi naḥ |

pibantau tau yasmā davidita vadhūsaṅga rasikau

kumārāvadyāpi dviradavadana-krauñcdalanau || 73 ||

वहत्यम्ब स्त्म्बेरम-दनुज-कुम्भप्रकृतिभिः

समारब्धां मुक्तामणिभिरमलां हारलतिकाम् ।

कुचाभोगो बिम्बाधर-रुचिभि-रन्तः शबलितां

प्रताप-व्यामिश्रां पुरदमयितुः कीर्तिमिव ते ॥ ७४ ॥

vahatyamba stmberama-danuja-kumbhaprakṛtibhiḥ

samārabdhāṃ muktāmaṇibhiramalāṃ hāralatikām |

kucābhogo bimbādhara-rucibhi-rantaḥ śabalitāṃ

pratāpa-vyāmiśrāṃ puradamayituḥ kīrtimiva te || 74 ||

तव स्तन्यं मन्ये धरणिधरकन्ये हृदयतः

पयः पारावारः परिवहति सारस्वतमिव ।

दयावत्या दत्तं द्रविडशिशु-रास्वाद्य तव यत्

कवीनां प्रौढाना मजनि कमनीयः कवयिता ॥ ७५ ॥

tava stanyaṃ manye dharaṇidharakanye hṛdayataḥ

payaḥ pārāvāraḥ parivahati sārasvatamiva |

dayāvatyā dattaṃ draviḍaśiśu-rāsvādya tava yat

kavīnāṃ prauḍhānā majani kamanīyaḥ kavayitā || 75 ||

हरक्रोध-ज्वालावलिभि-रवलीढेन वपुषा

गभीरे ते नाभीसरसि कृतसङो मनसिजः ।

समुत्तस्थौ तस्मा-दचलतनये धूमलतिका

जनस्तां जानीते तव जननि रोमावलिरिति ॥ ७६ ॥

harakrodha-jvālāvalibhi-ravalīḍhena vapuṣā

gabhīre te nābhīsarasi kṛtasaṅo manasijaḥ |

samuttasthau tasmā-dacalatanaye dhūmalatikā

janastāṃ jānīte tava janani romāvaliriti || 76 ||

यदेतत्कालिन्दी-तनुतर-तरङ्गाकृति शिवे

कृशे मध्ये किञ्चिज्जननि तव यद्भाति सुधियाम् ।

विमर्दा-दन्योन्यं कुचकलशयो-रन्तरगतं

तनूभूतं व्योम प्रविशदिव नाभिं कुहरिणीम् ॥ ७७ ॥

yadetatkālindī-tanutara-taraṅgākṛti śive

kṛśe madhye kiñcijjanani tava yadbhāti sudhiyām |

vimardā-danyonyaṃ kucakalaśayo-rantaragataṃ

tanūbhūtaṃ vyoma praviśadiva nābhiṃ kuhariṇīm || 77 ||

स्थिरो गङ्गा वर्तः स्तनमुकुल-रोमावलि-लता

कलावालं कुण्डं कुसुमशर तेजो-हुतभुजः ।

रते-र्लीलागारं किमपि तव नाभिर्गिरिसुते

बेलद्वारं सिद्धे-र्गिरिशनयनानां विजयते ॥ ७८ ॥

sthiro gaṅgā vartaḥ stanamukula-romāvali-latā

kalāvālaṃ kuṇḍaṃ kusumaśara tejo-hutabhujaḥ |

rate-rlīlāgāraṃ kimapi tava nābhirgirisute

beladvāraṃ siddhe-rgiriśanayanānāṃ vijayate || 78 ||

निसर्ग-क्षीणस्य स्तनतट-भरेण क्लमजुषो

नमन्मूर्ते र्नारीतिलक शनकै-स्त्रुट्यत इव ।

चिरं ते मध्यस्य त्रुटित तटिनी-तीर-तरुणा

समावस्था-स्थेम्नो भवतु कुशलं शैलतनये ॥ ७९ ॥

nisarga-kṣīṇasya stanataṭa-bhareṇa klamajuṣo

namanmūrte rnārītilaka śanakai-struṭyata iva |

ciraṃ te madhyasya truṭita taṭinī-tīra-taruṇā

samāvasthā-sthemno bhavatu kuśalaṃ śailatanaye || 79 ||

कुचौ सद्यः स्विद्य-त्तटघटित-कूर्पासभिदुरौ

कषन्तौ-दौर्मूले कनककलशाभौ कलयता ।

तव त्रातुं भङ्गादलमिति वलग्नं तनुभुवा

त्रिधा नद्ध्म् देवी त्रिवलि लवलीवल्लिभिरिव ॥ ८० ॥

kucau sadyaḥ svidya-ttaṭaghaṭita-kūrpāsabhidurau

kaṣantau-daurmūle kanakakalaśābhau kalayatā |

tava trātuṃ bhaṅgādalamiti valagnaṃ tanubhuvā

tridhā naddhm devī trivali lavalīvallibhiriva || 80 ||

गुरुत्वं विस्तारं क्षितिधरपतिः पार्वति निजात्

नितम्बा-दाच्छिद्य त्वयि हरण रूपेण निदधे ।

अतस्ते विस्तीर्णो गुरुरयमशेषां वसुमतीं

नितम्ब-प्राग्भारः स्थगयति सघुत्वं नयति च ॥ ८१ ॥

gurutvaṃ vistāraṃ kṣitidharapatiḥ pārvati nijāt

nitambā-dācchidya tvayi haraṇa rūpeṇa nidadhe |

ataste vistīrṇo gururayamaśeṣāṃ vasumatīṃ

nitamba-prāgbhāraḥ sthagayati saghutvaṃ nayati ca || 81 ||

करीन्द्राणां शुण्डान्-कनककदली-काण्डपटलीं

उभाभ्यामूरुभ्या-मुभयमपि निर्जित्य भवति ।

सुवृत्ताभ्यां पत्युः प्रणतिकठिनाभ्यां गिरिसुते

विधिज्ञे जानुभ्यां विबुध करिकुम्भ द्वयमसि ॥ ८२ ॥

karīndrāṇāṃ śuṇḍān-kanakakadalī-kāṇḍapaṭalīṃ

ubhābhyāmūrubhyā-mubhayamapi nirjitya bhavati |

suvṛttābhyāṃ patyuḥ praṇatikaṭhinābhyāṃ girisute

vidhijñe jānubhyāṃ vibudha karikumbha dvayamasi || 82 ||

पराजेतुं रुद्रं द्विगुणशरगर्भौ गिरिसुते

निषङ्गौ जङ्घे ते विषमविशिखो बाढ-मकृत ।

यदग्रे दृस्यन्ते दशशरफलाः पादयुगली

नखाग्रच्छन्मानः सुर मुकुट-शाणैक-निशिताः ॥ ८३ ॥

parājetuṃ rudraṃ dviguṇaśaragarbhau girisute

niṣaṅgau jaṅghe te viṣamaviśikho bāḍha-makṛta |

yadagre dṛsyante daśaśaraphalāḥ pādayugalī

nakhāgracchanmānaḥ sura mukuṭa-śāṇaika-niśitāḥ || 83 ||

श्रुतीनां मूर्धानो दधति तव यौ शेखरतया

ममाप्येतौ मातः शेरसि दयया देहि चरणौ ।

यय‌ओः पाद्यं पाथः पशुपति जटाजूट तटिनी

ययो-र्लाक्षा-लक्ष्मी-ररुण हरिचूडामणि रुचिः ॥ ८४ ॥

śrutīnāṃ mūrdhāno dadhati tava yau śekharatayā

mamāpyetau mātaḥ śerasi dayayā dehi caraṇau |

yaya‌oḥ pādyaṃ pāthaḥ paśupati jaṭājūṭa taṭinī

yayo-rlākṣā-lakṣmī-raruṇa haricūḍāmaṇi ruciḥ || 84 ||

नमो वाकं ब्रूमो नयन-रमणीयाय पदयोः

तवास्मै द्वन्द्वाय स्फुट-रुचि रसालक्तकवते ।

असूयत्यत्यन्तं यदभिहननाय स्पृहयते

पशूना-मीशानः प्रमदवन-कङ्केलितरवे ॥ ८५ ॥

namo vākaṃ brūmo nayana-ramaṇīyāya padayoḥ

tavāsmai dvandvāya sphuṭa-ruci rasālaktakavate |

asūyatyatyantaṃ yadabhihananāya spṛhayate

paśūnā-mīśānaḥ pramadavana-kaṅkelitarave || 85 ||

मृषा कृत्वा गोत्रस्खलन-मथ वैलक्ष्यनमितं

ललाटे भर्तारं चरणकमले ताडयति ते ।

चिरादन्तः शल्यं दहनकृत मुन्मूलितवता

तुलाकोटिक्वाणैः किलिकिलित मीशान रिपुणा ॥ ८६ ॥

mṛṣā kṛtvā gotraskhalana-matha vailakṣyanamitaṃ

lalāṭe bhartāraṃ caraṇakamale tāḍayati te |

cirādantaḥ śalyaṃ dahanakṛta munmūlitavatā

tulākoṭikvāṇaiḥ kilikilita mīśāna ripuṇā || 86 ||

हिमानी हन्तव्यं हिमगिरिनिवासैक-चतुरौ

निशायां निद्राणं निशि-चरमभागे च विशदौ ।

वरं लक्ष्मीपात्रं श्रिय-मतिसृहन्तो समयिनां

सरोजं त्वत्पादौ जननि जयत-श्चित्रमिह किम् ॥ ८७ ॥

himānī hantavyaṃ himagirinivāsaika-caturau

niśāyāṃ nidrāṇaṃ niśi-caramabhāge ca viśadau |

varaṃ lakṣmīpātraṃ śriya-matisṛhanto samayināṃ

sarojaṃ tvatpādau janani jayata-ścitramiha kim || 87 ||

पदं ते कीर्तीनां प्रपदमपदं देवि विपदां

कथं नीतं सद्भिः कठिन-कमठी-कर्पर-तुलाम् ।

कथं वा बाहुभ्या-मुपयमनकाले पुरभिदा

यदादाय न्यस्तं दृषदि दयमानेन मनसा ॥ ८८ ॥

padaṃ te kīrtīnāṃ prapadamapadaṃ devi vipadāṃ

kathaṃ nītaṃ sadbhiḥ kaṭhina-kamaṭhī-karpara-tulām |

kathaṃ vā bāhubhyā-mupayamanakāle purabhidā

yadādāya nyastaṃ dṛṣadi dayamānena manasā || 88 ||

नखै-र्नाकस्त्रीणां करकमल-सङ्कोच-शशिभिः

तरूणां दिव्यानां हसत इव ते चण्डि चरणौ ।

फलानि स्वःस्थेभ्यः किसलय-कराग्रेण ददतां

दरिद्रेभ्यो भद्रां श्रियमनिश-मह्नाय ददतौ ॥ ८९ ॥

nakhai-rnākastrīṇāṃ karakamala-saṅkoca-śaśibhiḥ

tarūṇāṃ divyānāṃ hasata iva te caṇḍi caraṇau |

phalāni svaḥsthebhyaḥ kisalaya-karāgreṇa dadatāṃ

daridrebhyo bhadrāṃ śriyamaniśa-mahnāya dadatau || 89 ||

ददाने दीनेभ्यः श्रियमनिश-माशानुसदृशीं

अमन्दं सौन्दर्यं प्रकर-मकरन्दं विकिरति ।

तवास्मिन् मन्दार-स्तबक-सुभगे यातु चरणे

निमज्जन् मज्जीवः करणचरणः ष्ट्चरणताम् ॥ ९० ॥

dadāne dīnebhyaḥ śriyamaniśa-māśānusadṛśīṃ

amandaṃ saundaryaṃ prakara-makarandaṃ vikirati |

tavāsmin mandāra-stabaka-subhage yātu caraṇe

nimajjan majjīvaḥ karaṇacaraṇaḥ ṣṭcaraṇatām || 90 ||

पदन्यास-क्रीडा परिचय-मिवारब्धु-मनसः

स्खलन्तस्ते खेलं भवनकलहंसा न जहति ।

अतस्तेषां शिक्षां सुभगमणि-मञ्जीर-रणित-

च्छलादाचक्षाणं चरणकमलं चारुचरिते ॥ ९१ ॥

padanyāsa-krīḍā paricaya-mivārabdhu-manasaḥ

skhalantaste khelaṃ bhavanakalahaṃsā na jahati |

atasteṣāṃ śikṣāṃ subhagamaṇi-mañjīra-raṇita-

cchalādācakṣāṇaṃ caraṇakamalaṃ cārucarite || 91 ||

गतास्ते मञ्चत्वं द्रुहिण हरि रुद्रेश्वर भृतः

शिवः स्वच्छ-च्छाया-घटित-कपट-प्रच्छदपटः ।

त्वदीयानां भासां प्रतिफलन रागारुणतया

शरीरी शृङ्गारो रस इव दृशां दोग्धि कुतुकम् ॥ ९२ ॥

gatāste mañcatvaṃ druhiṇa hari rudreśvara bhṛtaḥ

śivaḥ svaccha-cchāyā-ghaṭita-kapaṭa-pracchadapaṭaḥ |

tvadīyānāṃ bhāsāṃ pratiphalana rāgāruṇatayā

śarīrī śṛṅgāro rasa iva dṛśāṃ dogdhi kutukam || 92 ||

अराला केशेषु प्रकृति सरला मन्दहसिते

शिरीषाभा चित्ते दृषदुपलशोभा कुचतटे ।

भृशं तन्वी मध्ये पृथु-रुरसिजारोह विषये

जगत्त्रतुं शम्भो-र्जयति करुणा काचिदरुणा ॥ ९३ ॥

arālā keśeṣu prakṛti saralā mandahasite

śirīṣābhā citte dṛṣadupalaśobhā kucataṭe |

bhṛśaṃ tanvī madhye pṛthu-rurasijāroha viṣaye

jagattratuṃ śambho-rjayati karuṇā kācidaruṇā || 93 ||

कलङ्कः कस्तूरी रजनिकर बिम्बं जलमयं

कलाभिः कर्पूरै-र्मरकतकरण्डं निबिडितम् ।

अतस्त्वद्भोगेन प्रतिदिनमिदं रिक्तकुहरं

विधि-र्भूयो भूयो निबिडयति नूनं तव कृते ॥ ९४ ॥

kalaṅkaḥ kastūrī rajanikara bimbaṃ jalamayaṃ

kalābhiḥ karpūrai-rmarakatakaraṇḍaṃ nibiḍitam |

atastvadbhogena pratidinamidaṃ riktakuharaṃ

vidhi-rbhūyo bhūyo nibiḍayati nūnaṃ tava kṛte || 94 ||

पुरारन्ते-रन्तः पुरमसि तत-स्त्वचरणयोः

सपर्या-मर्यादा तरलकरणाना-मसुलभा ।

तथा ह्येते नीताः शतमखमुखाः सिद्धिमतुलां

तव द्वारोपान्तः स्थितिभि-रणिमाद्याभि-रमराः ॥ ९५ ॥

purārante-rantaḥ puramasi tata-stvacaraṇayoḥ

saparyā-maryādā taralakaraṇānā-masulabhā |

tathā hyete nītāḥ śatamakhamukhāḥ siddhimatulāṃ

tava dvāropāntaḥ sthitibhi-raṇimādyābhi-ramarāḥ || 95 ||

कलत्रं वैधात्रं कतिकति भजन्ते न कवयः

श्रियो देव्याः को वा न भवति पतिः कैरपि धनैः ।

महादेवं हित्वा तव सति सतीना-मचरमे

कुचभ्या-मासङ्गः कुरवक-तरो-रप्यसुलभः ॥ ९६ ॥

kalatraṃ vaidhātraṃ katikati bhajante na kavayaḥ

śriyo devyāḥ ko vā na bhavati patiḥ kairapi dhanaiḥ |

mahādevaṃ hitvā tava sati satīnā-macarame

kucabhyā-māsaṅgaḥ kuravaka-taro-rapyasulabhaḥ || 96 ||

गिरामाहु-र्देवीं द्रुहिणगृहिणी-मागमविदो

हरेः पत्नीं पद्मां हरसहचरी-मद्रितनयाम् ।

तुरीया कापि त्वं दुरधिगम-निस्सीम-महिमा

महामाया विश्वं भ्रमयसि परब्रह्ममहिषि ॥ ९७ ॥

girāmāhu-rdevīṃ druhiṇagṛhiṇī-māgamavido

hareḥ patnīṃ padmāṃ harasahacarī-madritanayām |

turīyā kāpi tvaṃ duradhigama-nissīma-mahimā

mahāmāyā viśvaṃ bhramayasi parabrahmamahiṣi || 97 ||

कदा काले मातः कथय कलितालक्तकरसं

पिबेयं विद्यार्थी तव चरण-निर्णेजनजलम् ।

प्रकृत्या मूकानामपि च कविता०कारणतया

कदा धत्ते वाणीमुखकमल-ताम्बूल-रसताम् ॥ ९८ ॥

kadā kāle mātaḥ kathaya kalitālaktakarasaṃ

pibeyaṃ vidyārthī tava caraṇa-nirṇejanajalam |

prakṛtyā mūkānāmapi ca kavitā0kāraṇatayā

kadā dhatte vāṇīmukhakamala-tāmbūla-rasatām || 98 ||

सरस्वत्या लक्ष्म्या विधि हरि सपत्नो विहरते

रतेः पतिव्रत्यं शिथिलपति रम्येण वपुषा ।

चिरं जीवन्नेव क्षपित-पशुपाश-व्यतिकरः

परानन्दाभिख्यं रसयति रसं त्वद्भजनवान् ॥ ९९ ॥

sarasvatyā lakṣmyā vidhi hari sapatno viharate

rateḥ pativratyaṃ śithilapati ramyeṇa vapuṣā |

ciraṃ jīvanneva kṣapita-paśupāśa-vyatikaraḥ

parānandābhikhyaṃ rasayati rasaṃ tvadbhajanavān || 99 ||

प्रदीप ज्वालाभि-र्दिवसकर-नीराजनविधिः

सुधासूते-श्चन्द्रोपल-जललवै-रघ्यरचना ।

स्वकीयैरम्भोभिः सलिल-निधि-सौहित्यकरणं

त्वदीयाभि-र्वाग्भि-स्तव जननि वाचां स्तुतिरियम् ॥ १०० ॥

pradīpa jvālābhi-rdivasakara-nīrājanavidhiḥ

sudhāsūte-ścandropala-jalalavai-raghyaracanā |

svakīyairambhobhiḥ salila-nidhi-sauhityakaraṇaṃ

tvadīyābhi-rvāgbhi-stava janani vācāṃ stutiriyam || 100 ||

सौन्दयलहरि मुख्यस्तोत्रं संवार्तदायकम् ।

भगवद्पाद सन्क्लुप्तं पठेन् मुक्तौ भवेन्नरः ॥

सौन्दर्यलहरि स्तोत्रं सम्पूर्णं

saundayalahari mukhyastotraṃ saṃvārtadāyakam |

bhagavadpāda sankluptaṃ paṭhen muktau bhavennaraḥ ||

saundaryalahari stotraṃ sampūrṇaṃ